RoHS Nedir?
Kısaca RoHS Direktifi, Avrupa Birliği Konseyi tarafından 2003 yılında kabul edilen ve elektrikli ve elektronik cihazlarda, kartlarda veya malzemelerde bazı zararlı maddelerin bulunmaması koşulunu getiren bir direktiftir (2002-95-EC). RoHS ifadesi İngilizce Restriction of Hazardous Substances ifadesinin baş harflerinden oluşmaktadır ve dilimizde belli zararlı maddelerin kullanımını kısıtlama anlamına gelmektedir. Burada zararlı maddeler kavramına kurşun, kadminyum, civa ve bromürlü bileşenler girmektedir. Bu maddeler insan sağlığı açısından tehlike yaratmaktadır. Bu nedenle elektrikli ve elektronik cihazlarda kullanılması yasaklanmıştır.
Söz konusu direktif ülkemizde 2008 yılında Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından Elektrikli ve Elektronik Eşyalarda Bazı Zararlı Maddelerin Kullanımının Sınırlandırılmasına Dair Yönetmelik başlığı ile yayınlanmıştır. Bu yönetmelik kısaca EEE Yönetmeliği olarak bilinmektedir.
EEE Yönetmeliği, insan sağlığının ve doğa koşullarının korunması amacı ile çıkarılmıştır ve şu düzenlemeleri içermektedir:
- Elektrikli ve elektronik cihazlarda bir takım zararlı maddelerin faaliyetinin sınırlandırılması
- Bu sınırlandırılmaların dışında tutulacak faaliyetlerin belirlenmesi
- Elektrikli ve elektronik cihazların ülke dışından getirilmesinin kontrol altına alınması
- Elektrikli ve elektronik cihaz atıklarının çevre ile uyumlu şekilde geri kazanılması ve yok edilmesi
Avrupa Birliği tarafından açıklanan verilere göre bugünkü durumda elektrikli ve elektronik cihaz ve malzeme atıklarının miktarı, diğer tüm atıklar içinde yüzde 4 civarındadır. Bu ise yılda 7 milyon tona yaklaşan bir atık miktarıdır. Bu rakamlar doğanın ne ölçüde kirletildiğinin bir göstergesidir.
RoHS direktifinden önce de elektrikli ve elektronik cihazların ve malzemelerin atıklarının ayrı toplanması ve geri kazanımı konusunda zorunlu yasal düzenlemeler var. Burada üretici firmalar, bu ürünlerin ömürlerini tamamlamasından sonra da sorumlu tutulmakta ve tasarımlarını geri kazanım, geri dönüşüm ve parçalanabilir özellikleri dikkate alarak yapmaları beklenmektedir.
RoHS direktifi ve ülkemizde EEE Yönetmeliği çerçevesinde artık piyasalara sunulacak elektrikli ve elektronik cihaz ve ekipmanlarda şu tehlikeli maddelerin kullanımı yasaktır:
- Kurşun (Pb)
- Civa (Hg)
- Kadmiyum (Cd)
- Artı 6 değerlikli krom (Cr6+)
- Polibromürlü bifenil (PBB)
- Polibromürlü bifenil eterin (PBDE)
2008 yılında Avrupa Konseyi bu tehlikeli maddelerin kapsamını genişletmiş ve şu maddelerin kullanımını da yasaklamıştır:
- Bis (2-etilheksil) fitalat (DEHP)
- Butil benzil fitalat (BBP)
- Dibutil fitalat (DBP)
- Diizobutil fitalat (DIBP)
EEE Yönetmeliği’nin kapsamına giren cihazlar şunlardır: bilgi teknolojileri ve telekomünikasyon cihazları, büyük ve küçük ev aletleri, aydınlatma ekipmanları, büyük ölçekli sabit endüstriyel araçlar dışında elektrikli ve elektronik cihazlar, oyuncak, eğlence ve spor cihazları ve otomatik satış makinaları. EEE Yönetmeliği sadece piyasada yer alan elektrikli ve elektronik cihazlara uygulanmaktadır, kişisel kullanım amaçlı geliştirilen ürünlere uygulanmamaktadır.
Söz konusu yönetmelik esaslarına göre üretici firmalaların yükümlülükleri şunlardır:
- Piyasaya sürülen ürünlerde kurşun, civa, +6 değerlikli krom, polibromürlü bifenil ve polibromürlü difenil eter maddeler, ağırlık olarak yüzde 0,1 oranından (1000 ppm), kadmiyum maddesi ise ağırlık olarak yüzde 0,01 (100 ppm) oranından fazla bulunmamalıdır.
- Ürünlerin bu kriterleri sağladığını gösteren bilgi ve belgeler, ürünün piyasaya sunulmasından itibaren beş yıl süre ile saklanmalıdır.
- Her yıl Şubat ayı sonuna kadar, yönetmelik ekinde yer alan uygunluk beyan formu doldurularak Bakanlığa gönderilmelidir.
- Ülke dışından ithal edilecek elektrikli ve elektronik cihazlar ve malzemeler için Dış Ticaret Müsteşarlığı’nın düzenlemelerine uyulmalıdır.
RoHS Belgesi Nedir?
Bilhassa insanların yaşadıkları alanlarda çokça kullanılan ve doğrudan temas ile veya dolaylı yoldan hava teması ile insan sağlığını tehdit eden elektrikli veya elektronik cihazları ve beyaz eşya sınıfına giren elektrikli ev aletlerini üreten firmalar RoHS belgesi almak zorundadırlar. En basitinden hergün karşısında oturulan televizyonu oluşturan tüm bileşenler ile, kablolar ve plastik dış yüzey kaplaması gibi parçaların hepsi için RoHS belgesi alınmış olmalıdır. Söz konusu parçalarda yer alan kimyasal maddeler sürekli olarak kurumakta ve havaya ciddi anlamda kanser yapıcı zehirleyici maddeler yaymaktadır. Bu maddeler solunum yolu ile insan vücuduna girmekte ve belli bir süre içinde birikerek insan sağlığını tehdit etmektedir.
RoHS kapsamında kullanımı yasaklanan bu tehlikeli maddeler için kabul edilebilir en yüksek sınır değerler ve bu maddelerin kullanım alanları şu şekildedir:
|
Kullanımı sınırlanan maddeler |
İzin verilen miktar (ağırlık) |
Kullanım alanları |
|
Kurşun (Pb) |
Yüzde 0,1 |
Lehim, aktif ve pasif aktif malzeme, terminasyon uçları, baskılı devre kaplamaları, cam, akü ve piller |
|
Civa (Hg) |
Yüzde 0,1 |
Piller, anahtarlar, sensörler, röleler, floresan lambalar |
|
Kadmiyum (Cd) |
Yüzde 0,01 |
Elektroliz kaplamalar, plastik malzemeler, sensörler, NiCd piller, kıvılcım çıkarak kontaklar |
|
Artı 6 değerlikli Krom (Cr6+) |
Yüzde 0,1 |
Krom kaplamalar |
|
Polibromürlü bifenil (PBB) |
Yüzde 0,1 |
Alev almayı önleyici malzemeler |
|
Polibromürlü bifenil eterin (PBDE) |
Yüzde 0,1 |
Alev almayı önleyici malzemeler |
|
Bis (2-etilheksil) fitalat (DEHP) |
Yüzde 0,1 |
Plastik malzemeler |
|
Butil benzil fitalat(BBP) |
Yüzde 0,1 |
Plastik malzemeler |
|
Dibutil fitalat (DBP) |
Yüzde 0,1 |
Plastik malzemeler |
|
Diizobutil fitalat (DIBP) |
Yüzde 0,1 |
Plastik malzemeler |
İnsan sağlığı ve çevre problemleri son yıllarda hiç olmadığı kadar önemsenmeye başlamıştır. Sadece Avrupa’da değil dünyanın birçok yerinde resmi ve özel kuruluşlar bu sorunların üzerine daha fazla gitmekte ve çözüm aramaktadır. Dünya Sağlık Örgütü de bu yöndeki çalışmaları desteklemektedir. Bu yüzden RoHS direktifi ve RoHS belgelendirme çalışmaları büyük önem taşımaktadır. Bu anlamda faaliyetlerini EEE Yönetmeliği esaslarına göre düzenleyen ve RoHS belgesi alan işletmeler bundan büyük kazançlar elde etmektedir. İşte bunlardan birkaçı:
- İşletmeler insan sağlığına değer verdiklerini kanıtlamış olmaktadır
- Aynı şekilde doğaya karşı duyarlı olduklarını ve doğayı kirletmeyen üretim yaptıklarını kanıtlamış olmaktadır
- İşletmeler ürün atıklarının geri kazanılmasına önem veren üretim yaptıklarını kanıtlamış olmaktadır
- Ürünlerin kullanımı sırasında, tehlikeli olarak kabul edilen zararlı maddelerin etkileşimini en aza indirdiklerini kanıtlamış olmaktadır
- İşletme piyasadaki saygınlığını ve imajını yükseltmiş olmaktadır
- Aynı zamanda ülke içinde ve dışında ciddi bir rekabet avantajı elde etmiş olmaktadır
